Het Zweedse voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie: vooruitblik Kantoor Brussel

Sinds 1 januari jl. zijn de Zweden, voor een periode van 6 maanden, voorzitter van de Raad van de Europese Unie. Traditiegetrouw zijn er door de voorzitter een aantal hoofddoelstellingen geformuleerd. Kantoor Brussel blikt per beleidsdossier vooruit op de komende 6 maanden onder het Zweedse voorzitterschap.

Interne markt en regeldruk

Dit jaar viert de Europese interne markt haar 30-jarig bestaan. Het Zweedse voorzitterschap wil gezamenlijk met de lidstaten een pad uitstippelen voor de wijze waarop het concurrentievermogen van de EU in de komende jaren kan worden versterkt. Volgens het voorzitterschap spelen voorspelbare regels voor de lange termijn hierbij een belangrijke rol. Het voorzitterschap zal zich daarom onder meer inzetten voor effectieve en adequate effectbeoordelingen en evaluaties in de Commissie, de Raad en het Parlement. Als MKB-Nederland en VNO-NCW zullen wij ons ook inzetten voor het verlichten van de regeldruk. Hiervoor willen wij een Europees programma introduceren om cumulatieve regeldruk meetbaar te verminderen. Het voorzitterschap wil ook aandacht besteden aan de onderlinge samenhang van wetsvoorstellen. Eén van de concrete wetsvoorstellen die het voorzitterschap verder wil behandelen is het ‘Single Market Emergency Instrument’ dat het functioneren van de interne markt moet waarborgen in tijden van crisis. Wij benadrukken dat het SMEI-voorstel het vrij verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal moet garanderen in tijden van crisis door onnodige grensbelemmeringen te voorkomen.

Retail

Het 30-jarig bestaan van de interne markt zal een kernpunt worden voor het Zweeds voorzitterschap en is een duidelijke prioriteit voor de retailsector. Niet alleen toeleveringsketens zijn zonder uitzondering geïnternationaliseerd, ook het klantenbestand is in toenemende mate grensoverschrijdend wegens de verdere uitbreiding van e-commerce mogelijkheden, zowel bij grote ondernemingen als bij het MKB. Daarom is het essentieel dat het wegnemen van de nog bestaande barrières op de interne markt hoog op de agenda staat van zowel het Zweedse voorzitterschap als de Europese Commissie. Het verder brengen van de onderhandelingen over het Single Market Emergency Instrument is ook een belangrijke ontwikkeling voor de retailsector, omdat het enerzijds belangrijk is dat de interne markt blijft functioneren ten tijde van crises, maar er ook voldoende stil moet worden gestaan bij de impact die de verregaande instrumenten die de Europese Commissie voorstelt zullen hebben indien ingezet.

De eerste helft van 2023 biedt ook kansen voor het voorzitterschap om voortgang te maken met de due diligence onderhandelingen. Enerzijds spreken we hier over de onderhandelingen omtrent de Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD), waarvan gehoopt wordt dat de trilogen rond het zomerreces gestart kunnen worden, en anderzijds om de nieuwe ban op met dwangarbeid gemaakte producten, waar nog geen overeenstemming is bereikt in de Raad. Alle due diligence voorstellen zijn van groot belang voor retailers aangezien alle relevante ketens steeds internationaler zijn geworden en retailers zich helemaal aan het einde van deze ketens bevinden. Een balans tussen verplichtingen die worden opgelegd aan retailers en de steeds groter wordende administratieve lasten is dan ook cruciaal om in overweging te nemen door Zweden.

Energie, Klimaat en Natuurherstel

In 2022 zijn er op een aantal belangrijke ‘Fit for 55’ dossiers (o.a. ETS en CBAM) akkoorden gesloten tussen de Raad en het Europees Parlement. Het Zweedse voorzitterschap wil deze trend voortzetten door een deal te bewerkstelligen op de ‘energy efficiency directive’ (EED) en de ‘renewable energy directive’ (RED). Het is zeer waarschijnlijk dat dit gaat lukken. Ambitieuzere doelstellingen m.b.t. energiebesparing en een hoger aandeel hernieuwbare energie zijn ook hard nodig om volledig onafhankelijk te worden van Russisch gas en ons voor te bereiden op de volgende winter. Daarnaast zullen de Zweden starten met het debat over de herziening van de elektriciteitsrichtlijn, die gepland staat voor Q1 2023. Een lastige taak omdat de meningen over welke kant deze herziening op moet nogal uiteenlopen. Voornamelijk Zuidelijke lidstaten willen een significante wijziging van de wet- en regelgeving rondom de prijssetting van elektriciteit, terwijl Noordelijke lidstaten (waaronder Duitsland en Nederland) het huidige systeem zoveel mogelijk in stand willen houden omdat zij vinden dat de markt prima werkt en dat we ons voornamelijk moeten focussen op het echte probleem, de levering van gas.

Op het gebied van de circulaire economie zullen de Zweden stappen willen zetten op o.a. de richtlijn over verpakkingen en verpakkingsafval. In November publiceerde de Commissie een voorstel met ambitieuze doelstellingen dat ervoor moet zorgen dat al het verpakkingsmateriaal in 2030 recyclebaar is en dat de hoeveelheid verpakkingsafval per EU-inwoner in 2040 met 15% moet zijn afgenomen. Hier kan niemand het mee oneens zijn, maar voordat deze doelstellingen gerealiseerd kunnen worden zal er nog een hevig debat worden gevoerd over onder andere de haalbaarheid en praktische tekortkoming die betrekking hebben op de recyclinginfrastructuur, wel of niet toestaan van nieuwe recyclingtechnieken, mogelijke links en beperkingen in andere wet- en regelgeving en afwijkende standaarden tussen lidstaten en internationaal.

Op het vlak van natuur en biodiversiteit heeft het Scandinavische land uitgesproken een akkoord te willen bereiken tussen lidstaten over de nieuwe verordening betreffende natuurherstel. De nieuwe verordening over natuurherstel kan Nederland verder op slot zetten. Daarom heeft het kabinet zich al uiterst kritisch opgesteld en aangegeven dat op bepaalde punten niet of nauwelijks aan dit voorstel kan worden voldaan, vanwege het spanningsveld met andere grote maatschappelijke opgaven in het dichtbevolkte Nederland. In het bosrijke Zweden zijn er ook zorgen over de haalbaarheid van de doelen die de Europese Commissie heeft gesteld. Als de lidstaten een akkoord bereiken kunnen de trilogen na de zomer beginnen omdat het Europees Parlement haar positie waarschijnlijk vast zal gaan stellen in juli van dit jaar.

Oekraïne, buurlanden van de EU en handelspolitiek

Tijdens het Zweedse voorzitterschap blijft Oekraïne natuurlijk centraal staan. Naast de steun en aandacht voor Oekraïne zelf betekent dit ook een bredere inzet op veiligheid en aandacht voor de gevolgen van de oorlog in de rest van de wereld, zoals voedselschaarste. Zweden wil sowieso meer aandacht schenken aan de Europese buurlanden: het Oostelijke partnerschap, de Westelijke Balkan en Turkije. Zweden wil internationale partnerschappen en de relatie met onder andere Afrikaanse landen versterken. De rode draad is de lijn die ook door de Europese Commissie is uitgezet, namelijk een focus op democratie en mensenrechten.

Op handelsgebied wil Zweden de vrijhandel agenda meer prioriteit geven om onze competitiveness te vergroten. Dit betekent concreet het voortzetten van lopende onderhandelingen (Australië, India, Indonesië) en ratificeren van afgeronde verdragen (Mercosur, Chili, Mexico, Nieuw Zeeland). De relatie met de VS, onder andere de TTC, blijft van groot belang. Tijdens het voorzitterschap zal er hopelijk een akkoord bereikt worden op het anti-coercion instrument en de herziening van verlaagde tarieven voor ontwikkelingslanden. In multilateraal verband wil Zweden voortgaan met onderhandelingen in de WTO- specifiek e-commerce- en het opzetten van een multilateraal investering hof.

Industriebeleid

Op het gebied van de industrie zal de Commissie naar alle waarschijnlijkheid op 8 maart een wetsvoorstel publiceren om de levering van en toegang tot kritieke grondstoffen te versterken. De zogenaamde Critical Raw Materials Act is volgens het Zweeds voorzitterschap een belangrijke stap om ongewenste afhankelijkheden te verminderen voor de groene transitie. Het voorzitterschap zal ook prioriteit geven aan de European Chips Act. Volgens het Zweedse voorzitterschap is de Chips Act een goede stap voorwaarts voor de versterking van het Europese ecosysteem van halfgeleiders.

Commissievoorzitter Von der Leyen heeft verder tijdens het World Economic Forum aangekondigd dat zij naast de Chips Act ook een ‘Net-Zero Industry Act’ zal voorstellen. Dit wetsvoorstel moet gunstige voorwaarden scheppen voor de gehele clean-tech waardeketen door bijvoorbeeld vergunningsprocedures voor investeringen te vereenvoudigen, staatssteunmogelijkheden te verruimen en een Europees subsidiefonds voor transformatie op te zetten. Op 1 februari komt de Commissie met een uitgewerkt voorstel, dat op 9 en 10 februari op een ingelaste Europese Top wordt besproken.

Begrotingsregels

Op het economisch vlak spreekt het Zweedse voorzitterschap zich (logischerwijs) uit over de Europese begrotingsregels in het kader van het Stabiliteits- en Groeipact. De tijdens Covid buiten werking gestelde regels zullen weer gaan gelden in 2024 en de Commissie heeft in het najaar van 2022 al de eerste proefballonnen opgestoken waarin o.a. maatwerk voor landen met hoge schulden zijn opgenomen. Wij spreken hierbij de hoop uit dat de noodzaak tot publieke investeringen omwille van de groene en digitale transitie niet uit het oog verloren raakt.

Digitale euro

Naast de begrotingsregels wil het voorzitterschap ook aandacht besteden aan de digitale euro. Dat is logisch, want de Europese Commissie komt zeer waarschijnlijk in mei met de juridische basis om de digitale euro mogelijk te maken terwijl tegelijkertijd de Europese Centrale Bank naar verwachting een beslissing zal gaan nemen of de digitale euro er überhaupt komt.

Sociale agenda: regulering platformwerkers

Het Zweedse voorzitterschap staat voor grote uitdagingen op het sociale veld. De uitdaging is met name om voorstellen van de Europese Commissie niet te laten politiseren, maar tot door de lidstaten gedragen oplossingen te komen. Het gaat op de eerste plaats over het voorstel van de Europese Commissie voor de verbetering van arbeidsvoorwaarden van platformwerkers. De EPSCO Raad kon op 8 december niet instemmen met een algemene oriëntatie die de nodige steun van de lidstaten kreeg voor een gekwalificeerde meerderheid. De EMPL Committe van het Europees Parlement wilde overgaan tot onderhandelingen, maar, mevrouw Skyttedal (Zweden, EVP) van het EP vindt dit toch allemaal wel wat te snel gaan. Zij heeft 71 medestanders achter zich gekregen om een stemming in de plenaire zitting van het Europees Parlement af te dwingen. In die stemming gaat het over de vraag of de Employment Committee terecht heeft besloten om, zonder het oordeel van het Europees Parlement af te wachten, direct over te gaan tot onderhandelingen tussen de Raad, het Europees Parlement en de Europese Commissie.

Ondanks de al aangebrachte verbeteringen zijn de zorgen groot. Dit gaat met name over het weerlegbare rechtsvermoeden van de feitelijke status van de arbeidsverhouding. Het is geen verbetering dat het rechtsvermoeden wordt overgelaten aan de platformwerker zonder opschortende werking van het aantonen van het tegendeel. Het is belangrijk dat er duidelijkheid ontstaat over de classificatie van platformwerkers als werknemer of als zelfstandige op basis van nationale wetgeving. En uiteraard, dat schijnzelfstandigheid kan worden tegengegaan.

Een ander voorstel van de Europese Commissie, dat volledig is gepolitiseerd en vastgelopen, is een regeling voor grenswerkers. Belangrijk is dat er een geheel nieuwe verordening komt voor de coördinatie van sociale verzekeringen. Dit is nodig omdat de arbeidsmarkt fundamenteel is veranderd en totaal anders is dan bij de totstandkoming van de richtlijn aan het eind van de jaren vijftig. Ook op dit onderwerp is het nodig dat er een door de lidstaten gedragen oplossing komt.

Transport

Ten aanzien van transport blijven verduurzaming en infrastructuur centraal staan. In de praktijk vertaalt dit zich naar Fit for 55 - waar Zweden gemotiveerd is om ook de laatste akkoorden tot een goed einde te brengen - en TEN-T, het Trans-Europese Transportnetwerk. Zweden hoopt grote stappen te zetten op dit laatste dossier en mogelijk ook al het voorstel om Intelligente Transport systemen hierbij te betrekken. Ook de onderhandelingen over een Single European Sky worden voortgezet. De Single European Sky is een project van de Commissie waarbij de versnippering van alle nationale luchtruimen wordt tegengegaan door de oprichting van één Europees luchtruim. Vooruitkijkend op de nieuwe voorstellen van de Europese Commissie verwacht Zweden om in ieder geval op een paar dossiers de onderhandelingen in de Raad te kunnen beginnen.

EU Gezondheidsbeleid

Wanneer het gaat om  noemen de Zweden op enigszins obligate wijze allerlei relevante dossiers zoals de European Health Data Space. De ambitie lijkt er echter niet vanaf te spatten om in het Zweedse termijn al tot een gezamenlijk standpunt te komen als het gaat om dit zeer gewenste initiatief om de zorg te vergemakkelijken door het op verantwoord wijze gegevens te delen.