Hoe is de sociale staat van Nederland? Doet het bedrijfsleven wel genoeg voor de maatschappij? Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en deze week door de Volkskrant uitgeroepen tot invloedrijkste Nederlander: ‘De coronacrisis is het ideale moment voor ondernemingen om grote stappen te zetten.’
Mmm. SCP-directeur Kim Putters moet nadenken over de vraag wat de reputatie van het bedrijfsleven is. ‘Ik heb zorgen, maar zie ook veel positiefs. Laat ik beginnen te zeggen dat het bedrijfsleven in Nederland al lange tijd een hoger rapportcijfer krijgt dan de politiek. Het vertrouwen is redelijk hoog. Als Nederlanders in het buitenland vertellen waar ze het meest trots op zijn, noemen ze de Nederlandse koopmansgeest of multinationals als Philips en KLM. Maar terug in Nederland wordt gemopperd. Als je vraagt wat de grootste problemen zijn in de samenleving, dan noemen mensen al snel het verschil tussen de bonussen in de top en de lonen op de werkvloer. Het verhaal over het geblindeerde busje waarin de president-commissarissen aankwamen bij het Catshuis-overleg komt ook steeds terug. Dat werkt niet echt verbindend. De bedrijven zijn best van goede wil, het gaat mij om de incidenten waardoor de slechte pers blijft hangen.’
Kwetsbare groepen
Dat er zorgen heersen in Nederland, blijkt uit onderzoek. ‘Uit de brede welvaartsmonitor van het CBS springen twee thema’s er negatief uit: milieu – onze ecologische voetafdruk is groot in vergelijking met andere landen - en sociale cohesie. Bij het laatste, mijn werkgebied, zien we dat de verschillen tussen groepen in de samenleving hardnekkiger en groter zijn geworden. De coronacrisis maakt meer zichtbaar wie de meest kwetsbare groepen zijn op de arbeidsmarkt.’ Mensen met tijdelijk werk, flexkrachten, zzp’ers. Arbeidskrachten met een migratieachtergrond en vrouwen – die werken het meeste in deeltijdbanen. Ook mensen met afstand tot de arbeidsmarkt zijn de dupe van de crisis.
‘Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt hebben nú de hulp van het bedrijfsleven nodig’
‘Zoom je verder in dan zie je terugkerende factoren samenkomen in bepaalde groepen. Als je minder opleiding hebt gehad, bevind je je meestal in een slechtere arbeidsmarktpositie, houd je er wat vaker een iets minder gezonde leefstijl op na, en leef je in minder groene wijken. Dat stuurt ook de kansen van mensen om mee te doen in de maatschappij.’ De verschillen tussen haves en have-not’s nemen toe. ‘Daarmee is de inclusiviteit in de samenleving sterk onder druk komen te staan.’
Wat kunnen ondernemers daaraan doen? Wat is hun rol als het om brede welvaart gaat?
‘Brede welvaart gaat om de integrale aandacht voor zowel economische groei als duurzaamheid, sociale cohesie en inclusie. In het Next Level programma van een aantal jaren terug zette het bedrijfsleven al grote stappen naar een socialer Nederland. Eigenlijk is de opvolger van dat programma het onlangs gepubliceerde Brugproject. Hierin wordt de kloof in de samenleving geduid en inclusiviteit benadrukt. Dus ja, er is een rol voor ondernemers weggelegd. Ze kunnen zich focussen op de route van scholing, waarmee werknemers arbeidskrachten hun achterstand op de arbeidsmarkt inhalen. Functies en banen veranderen door nieuwe technologieën en dat betekent dat er mensen nodig zijn met digitale vaardigheden. Wat we te vaak zien is dat om- en bijscholing vooral wordt ingezet voor hbo’ers, academici en jongeren. Voor hen spreekt Leven lang leren het meest tot de verbeelding. Ouderen en mensen met een lagere opleiding blijven achter. Ze beginnen er meestal pas mee als ontslag dreigt – dat is veel te laat. Mbo’ers willen heel vaak niet terug de schoolbanken in. Die hebben meer behoefte aan coaching on the job. Wat werkgevers kunnen doen is het gesprek met hun werknemers blijven voeren: waar ligt je toekomst en welke vaardigheden wil je aanleren? Meer in de modus van continuïteit zitten.’
Wie is Kim Putters?Kim Putters (47) is sinds 2013 directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Voor die tijd was hij onder andere tien jaar lid van de Eerste Kamer voor de PvdA. Sinds 2017 is hij ook kroonlid van de Sociaal-Economische Raad (SER). Zowel in 2019 als in 2020 werd hij uitgeroepen tot invloedrijkste Nederlander in de Volkskrant Top 200.
‘Ik zie ook dat met name het regionale midden- en kleinbedrijf de afgelopen jaren de banden met de maatschappij verder versterkt. Ondernemers organiseren bedrijvenbeurzen voor studenten van het ROC. Ze regelen stageplekken voor jongeren met een migratieachtergrond, zijn aanwezig bij de opening van het schooljaar. Mkb’ers zijn lokaal actief, omdat ze een natuurlijke verbinding hebben met de gemeenschap en letterlijk in de wijken zitten. Wist u dat het mkb heel veel bijdraagt aan maatschappelijke organisaties, aan sportverenigingen en culturele instellingen? Toch kan het over de gehele linie van het bedrijfsleven beter. En vooral: de te zetten stappen kunnen sneller. Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt hebben nú de hulp van het bedrijfsleven nodig. Er blijft teveel arbeidspotentieel liggen.’
Mooi om te zien dat ondernemers toch verbindend kunnen zijn in de samenleving.
‘Je hoort mij niet zeggen dat bedrijven geen inspanningen leveren. Maar ik denk wel dat de meeste mensen niet weten wat het bedrijfsleven precies doet als het gaat om brede welvaart. Blijf jezelf daarom zichtbaar maken. Maak duidelijk wat je als bedrijf doet in termen van duurzaamheid en sociale ongelijkheid. Het is belangrijk dat je als ceo af en toe aanschuift bij Nieuwsuur of Beau. Dat je jezelf laat zien op social media.'
‘Meeste mensen weten niet wat het bedrijfsleven doet als het gaat om brede welvaart’
'Neem Marjan van Loon, de president-directeur van Shell Nederland. Haar bedrijf ligt onder vuur, maar zij maakt wel continu vlogs over wat Shell probeert te doen in de omslag naar meer duurzaamheid. Tuurlijk snap ik het dilemma. Op het moment dat je als ceo je nek uitsteekt, ligt je hoofd al op het hakblok. Maar er zullen altijd mensen zijn die kritiek hebben op het bedrijfsleven. Maar hoort het ook niet een beetje bij je dagelijkse werk als ceo om daarmee om te gaan? Je kunt er niet van uitgaan dat je draagvlak behoudt binnen de samenleving als je er niet over praat.’
Is de rol van bedrijven veranderd in, pak ‘em beet, de afgelopen 50 jaar? Wordt er nu niet meer gevraagd van werkgevers?
‘Ik weet niet of er méér wordt gevraagd. Vroeger zetten bedrijven als Philips en Shell eigen huisartsenposten op voor hun mensen. Die waren meestal hun hele leven in dienst van het bedrijf, dus dat bedrijf deed veel terug voor hen en hun gezinnen. Dat gebeurt allemaal niet meer. Werkgevers wordt gevraagd mee te denken en mee te investeren in publieke voorzieningen. Ze betalen mee aan gezondheidszorg, pensioenen, sociale zekerheid. In die zin is hun bijdrage meer van karakter veranderd.’
‘Wat je wereldwijd ziet, is dat mensen vaker willen weten waar een product vandaan komt. Ze willen geen producten kopen van een bedrijf dat mensenrechten schaadt of vervuilend is. Ondernemers moeten zich meer verantwoorden in sociale- en duurzaamheidsverslagen. Dat voert de druk wel op. Maar goed, het is een onomkeerbare trend. Dit is wat klanten en burgers willen, dus dan moet je er als bedrijf wel in mee.’
‘Verder kent Nederland een rijke historie waarin de macht wordt gedeeld tussen overheid, bedrijfsleven en burgers. Ondernemingen hebben altijd al een sterke positie in de maatschappij ingenomen. De overheid kan nooit in haar eentje brede welvaart creëren. Andersom kan het bedrijfsleven nooit zelf sociale ongelijkheid oplossen. Nederland heeft in ieder geval de juiste papieren om samen de groeiende sociale kloof te dichten. De coronacrisis is het juiste moment om grote stappen te zetten. Laten we dat met zijn allen dan ook dóen.’
